صدرالمتألهين با نوشتن كتاب «اسرار الآيات» چند حقيقت را ثابت كرد:
اوّل آنكه وحي و عقل، كه هر دو آيات بيّنات خدا و مسئول ارشاد بشرند، با هم تنافي ندارند؛ همچنانكه ميان انبوه فرستادگان و انبياي الهي تنافي و تنازعي نبود، و ادعاي اختلاف دين و عقل يا فلسفه وشرع تهمتي است كه بر اين دو بسته اند.
دوم آنكه قرآن مجيد، خود پايه گذار مكتبي فلسفي است كه نقاط اصلي تفكر بشري و اهمّ مسائل جهانشناختي را كه به آن فلسفه و حكمت ميگويند، در خود جاي داده و از بركت همين معارف الهي بود كه فلاسفه مسلمان و بويژه حكماي شيعه و اماميه و پيروان اهل بيت توانستند قامت نارساي فلسفه مشائي را به اندامي كامل تبديل كنند.
سوم آنكه در لابلاي معارف قرآني حقايقي وجود دارد كه دست عقل بشري را توان رسيدن به آن نبوده است و در فلسفه سنتي كه دستاورد بشر باشد، بيان نشده، امّا قرآن مجيد و اهل بيت رسول اكرم «ص» آنرا بيان كردند و مكتب حكمت متعاليه و عرفان علوي (مكتب معارف اميرالمؤمنين علي(ع)) عهده دار بيان آن شدند.
توضيحاتي كه عنوان شد، بخشي از درآمدي است كه توسط آيت الله سيد محمد خامنه اي بر رسالة «أسرار الآيات و أنوار البينات» حكيم ملاصدرا نگاشته شده است.
«آيت الله سيد محمد خامنه اي» در بخش ديگري از در آمد خود بر رساله ملاصدرا وجه تسمية كتاب را اينگونه مطرح ميكند كه: «قرآن كتابي سهل و ساده نيست كه با قواعد اهل ظاهر و شناخت لغت و ادب زبان عربي بتوان به عمق آن رسيد، قرآن داراي اسراري است كه در لابلاي آيات آن نهفته است و محرم اسراري لازم است تا چراغ راه شود.
ملاصدرا در اين كتاب، حكمت، يعني شناخت قواعد معنوي و قوانين اصلي جهان هستي را كه نزاع فلاسفه بر سر آن بوده است و در سه پرسش اصلي از كجا آمده ام؟ و چرا آمده ام؟ و به كجا خواهم رفت؟ خلاصه ميشود، با الهام از قرآن مجيد و تكيه آن بر توحيد و مواد بدينگونه و در دو كلمه بيان و تعريف ميكند:
مبدأ؟ و معاد؟ با شناخت مبدأ و معاد، هر فيلسوف به پاسخ سؤالات خود ميرسد. مبدأ شناسي همان خداشناسي است و از سوي ديگر، جهانشناسي و سير هستي را در معادشناسي ميتوان يافت.»
استاد خامنه اي در ادامه به بيان ويژگيها و برتريهاي رساله ملاصدرا نسبت به حكماي ديگر ميپردازد: «ملاصدرا موضوع فلسفه را كه به غلط «موجود» ولي موجودي در محدوده جهان كنوني ميدانستند ـ از آن تنگنا نجات داد و مسائل وجود و موجود را تا عمق جهان هستي و معاد و روز واپسين كشيده و مورد بحث و نظر قرار داد، كاري كه شيخ و رئيس حكما از انجام آن فرومانده بود.
از ويژگهاي اين كتاب، بيان حقايق جهاني فلسفي است كه در فلسفه غير قرآني نميگنجد و فقط مكتب حكمت متعاليه است كه (ببركت قرآن و الهامات شخص مؤلف) ميتواند تا اين حد دقيق و باريك شود و از عمق حقايق با ذوق و ذهن تيز و كندو كاو خود خبر دهد.»
آيت الله خامنه اي در قسمت ديگري از درآمد رساله «أسرار الآيات» به تأثيرات حكمت متعاليه بر علم كلام اشاره كرده و ميگويد: «تحويل فلسفه سنّتي به فلسفه نوين يا حكمت متعاليه، سبب گرديد كه تحول بزرگي در علم كلام روي دهد و برخي مسائل فلسفي كه درك آن براي معتزله و اشاعره مشكل بود، وارد علم كلام شود.
در اين كتاب، مباحثي هست كه در فلسفه قديم جايي نداشت و در علم كلام بگونه يي ناقص از آن بحث ميشد، ولي در كتاب «أسرار الآيات» و «مفاتيح الغيب» صدرالمتألهين، مباحث مربوط به كلام خدا را كه در قرون اخير اروپا منشأ دانشي بنام هرمنوتيك و فلسفه تحليلي و زباني شد، بصورت مباحثي فلسفي طرح و بحث كرده است.
ايشان در پايان به علاقمندان حكمت و فلسفه پيشنهاد كرده اند كه از كنار اين اثر سودمند و عميق، بسادگي نگذارند و به آن ساده ننگرند تا از آن دستمايه اي براي استخراج و استنباط معارف اصلي و فلسفه يي زوال ناپذير بدست بياورند كه قرآن خود فرموده است: «و من جاهد فينا لهندينهّم سبلنا...»
چاپ اول كتاب حاضر كه شامل دو رساله با عناوين «أسرار الآيات و أنوار البيّنات» و «متشابهات القرآن» از حكيم صدرالمتألهين شيرازي ميباشد و توسط حجج اسلام، محمد علي جاودان و سيد محمدرضا احمدي بروجردي تحقيق و تصحيح شده است، با مقدمه و زير نظر آيت الله سيد محمد خامنه اي، توسط انتشارات بنياد حكمت اسلامي صدرا در 557 صفحه و با قيمت 125000 ريال به بازار نشر و علاقمندان حكمت و فلسفه اسلامي ارائه شده است.
