كسر أصنام الجاهلية

چنانكه از نام كتاب پيداست در ردّ تصوف دروغين و در ذم و نكوهش متصوفان نادان و رياكار نگارش يافته است.

حكيم صدرالمتألهين در اين رساله با دقت و امانت به شناساندن بتهاي جهل و ناداني زمان و جامعه خود همت مي‌گمارد و تأكيد مي‌كند، تا اين عقايد خرافي و نادرست كه نشانه‌هاي جهل و مكر و فريبند شكسته و از دلها سترده نشود حقيقت دين و عرفان راستين آشكار نمي‌شود.

كتاب شامل چهار مقاله است كه البته هرمقاله شامل چند فصل مي‌شود.

صدرا در مقاله اول مي‌گويد: نزد خداوند رتبه‌اي اجل از معرفت ذات، صفات و افعال او نيست و عارف همان عالم ربّاني است؛ و هركه داناتر، عارفتر و نزد خداوند مقربتر است. اين مقاله در سه فصل تنظيم يافته است.

مقاله دوم: در اين بخش بيان مي‌شود كه غايت قصواي عبادات بدني و رياضت نفساني، تحصيل معارف و اكتساب علوم است؛ اما نه هر معرفتي و نه هر علمي، بلكه معارف الهي و علوم برهاني، كه در اهمال و جهل آنها ضرر سوء عاقبت و هلاك سرمدي است. اين مقاله در نه فصل تنظيم يافته است. در يكي از فصل‌هاي اين مقاله صدرا به ذكر پاره‌اي از علامات و نشانه‌هاي دوستان خدا و اوصاف آنها مي‌پردازد كه عبارتند از:

1ـ دوست داشتن مرگ

2ـ طلب خلوت و انس، با مناجات و تلاوت كتاب خدا

3ـ همواره در راه دوست بودن و تقرب به او با انجام نوافل

4ـ دوستدار علم و علما بودن

5ـ دوست داشتن علم هيئت و علم سلسله اسباب نازله از خدا و معرفت عظائم امور الهي از عقول و نفوس كلّي و علم نفس آدمي و كيفيت تشريح اعضا و احشاي بدن كه اگر اينها را نداشته باشد نمي‌تواند به معرفت او نائل شود.

6ـ دوست داشتن خلق خدا و مهربان بودن با آنها، كه دوستدار خدا بايد دوستدار همه مخلوقات باشد. زيرا همه مصنوع و معلول او هستند و عشق به علت از عشق به لوازم و آثار آن جدا نمي‌شود؛ بلكه محبت آثار، از اين حيث كه آغاز است عين محبت موثر است.

7ـ كوچك دانستن خود در برابر شدت عظمت و جلال محبوب و خوف از او. البته اين خوف، برخلاف خوف از غضب و عقاب منافي با محبت نيست.

8‌ـ و بالاخره از جمله نشانه‌هاي دوستان خدا، اجتناب از ادّعا و تبري از اظهار وجود خود و محبت به اوست.

مقاله سوم اختصاص دارد به ذكر صفات ابرار و نيكان و عاملان، كه درجاتشان پايين و دون درجات نزديكان و مقربان است. اين بخش در نه فصل تنظيم يافته است.

و مقاله چهارم در مواعظ حِكْمي، نصايح عقلي و مخاطبان روحاني در ذم دنيا و اهل آن است. ملاصدرا در اين مقاله خوانندگان را آگاه مي‌سازد كه از اين كتاب فقط كساني سود مي‌برند كه قلبي سليم و عقلي مستقيم دارند نه آنان كه مانند چهارپايان و جنبندگان فاقد قلب روحاني و حيات عقلي هستند زيرا مواعظ و نصايح، جانوارن را سود ندهد و مردگان را زنده نكند بلكه فقط سرگشتگان را آگاه و خفتگان را بيدار مي‌سازد. مقاله در پنج فصل و يك خاتمه تنظيم يافته است.

كتاب كسر اصنام الجاهليه با تصحيح و تحقيق و مقدمه دكتر محسن جهانگيري و باشراف استاد سيد محمد خامنه‌اي در 334 صفحه به قطع وزيري و جلد گالينگور بهمراه فهرست مختلف از سوي بنياد حكمت اسلامي صدرا به چاپ رسيده است.