رسالة في اتحاد العاقل و المعقول

احساس تعالي و كمال در اثر آگاهي و رشد و فربهي جان در اثر افزايش علم و ادراك از يكسو و احساس يگانگي و اتحاد با ادراكات و آموخته‌هاي خود از سوي ديگر، از جمله اموري است كه هركسي با مراجعه به درون خود آن را مي‌يابد. آدمي نه تنها اين امور را در عمق جان خويش شهود مي‌كند، بلكه در تعامل خود با ديگران نيز قدرت و قيمت هركسي را به قد و قامت معلومات او مي‌داند و چه نيكو فرموده است خداوند در قرآن كريم كه «… قل هل يستوي الذين يعلمون و الذين لايعلمون…» «اتحاد عاقل و معقول» عنوان يك نظريه مهم در فلسفه اسلامي و البته يك نظريه قديمي در فلسفه است. رديابي تاريخي اين نظريه، ريشه‌هاي آن را در مكتب‌هاي فلسفي يونان يعني فلسفة افلاطون، ارسطو، مكتب نوافلاطونيان بويژه افلوطين نشان مي‌دهد.

در تاريخ فلسفه اسلامي اول فيلسوفاني كه آن را مطرح كرده يعقوب بن اسحاق كندي است و پس از او فلاسفه و عرفاي بسياري به اين نظريه پرداخته‌اند. اما در فلسفه ملاصدرا بود كه اين نظريه از اهميت بسيار زياد برخوردار گرديد. شايد مهمترين علت آن تلائم نظريه اتحاد عاقل و معقول با كل دستگاه فلسفي حكيم صدرالمتألهين بوده است.

رساله اتحاد عاقل و معقول تأليف حكيم ملاصدرا از دو مقاله فراهم آمده است.

مقاله نخست: مشتمل بر شش فصل است و عمداً حجم رساله را بخود اختصاص داده است. عنوان اين مقاله همان عنوان رساله است و تقريباً همه مباحث آن به نظريه اتحاد عاقل و معقول اختصاص دارد.

مقاله دوم تفسيري است از يك نظريه قديمي در فلسفه كه همچون نظريه اتحاد عاقل و معقول مورد مخالفت ابن‌سينا قرار گرفته است. نظريه ياد شده «اتحاد نفس با عقل فعّال» است. صدرا در اين مقاله نخست تفسيري متلائم با نظريه اتحاد عاقل و معقول، از اين نظريه ارائه مي‌كند؛ سپس به نقد و بررسي مناقشات ابن‌سينا مي‌پردازد و بخوبي از عهده نقد اين مناقشات بر مي‌آيد. اين مقاله مشتمل بر سه فصل است.

كتاب رسالة في‌اتحاد العاقل و المعقول با مقدمه‌اي مفصل شامل زندگينامه ملاصدرا، ماهيت حكمت متعاليه و تمايز آن از مكاتب فلسفي ديگر، جايگاه معرفت‌شناسي در فلسفه اسلامي تاريخچه اتحاد عاقل و معقول، مباني نظريه اتحاد عاقل و معقول، دلايل اتحاد عاقل و معقول و نقد و بررسي دلايل منكران اتحاد و نتيجه‌گيري بحث از سوي مصحح كتاب همراه است.

اين كتاب با تصحيح، تحقيق و مقدمه دكتر بيوك عليزاده و زيرنظر آيت ا.. ‌سيد محمد خامنه‌اي در 234 صفحه همراه با فهرست اعلام و اشخاص و منابع از سوي بنياد حكمت اسلامي صدرا به چاپ رسيده است.