تأثير مباني فلسفي در تفسير صدرالمتألهين

بررسي تفاسير موجود از قرآن مجيد گوياي اين واقعيت است كه مفسرين از روش واحدي در تفسير قرآن پيروي نكرده‌اند بلكه هر يك از زاويه‌اي خاص به قرآن نگريسته و هركدام روش و متد ويژه‌اي را در تفسير كلام حق برگزيده‌اند كه البته عوامل گوناگون در پيدايش تنوع مشربهاي تفسيري دخالت داشته‌اند.

يكي از انواع مكاتب تفسيري، مكتب تفسيري فلسفي است كه هدف عمده مفسرين آن از بين بردن توهم ناسازگاري دين و فلسفه است، تا تبليغات شكننده و شديدي كه از پايگاه دين برعليه فلسفه و فيلسوفان صورت مي‌پذيرد را خنثي سازند.

يكي از برجسته‌گاني كه در علم تفسير و حديث سرآمد عصر خويش بوده است، فيلسوف متأله محمد بن‌ابراهيم صدرالدين شيرازي (م979ـ1050 هـ .ق) مشهور به ملاصدرا يا صدرالمتألهين است.

مرحوم استاد سيد جلال‌الدين آشتياني درباره تفسير ملاصدرا مي‌نويسد: «تفسير او مشتمل است بر عاليترين مباحث مربوط به مبداء و معاد و حل معضلات در معارف الهيه و علوم حقيقيه، اين اثر از حيث اشتمال بر آراء و عقايد متكلمان و افكار و عقايد اهل توحيد، درباب خود نظير ندارد».

بديهي است حكيم صدرالمتألهين نيز در تأليف تفسير خود داراي مباني و اصول خاصي است كه تفسيرش را از همگنان متمايز مي‌سازد، و ما تا زماني كه از اين مباني و بن مايه‌ها آزاد نباشيم نمي‌توانيم به اهميت آن واقف شويم.

يكي از آثاري كه سعي كرده است اين مهم را به انجام رساند كتاب تأثير مباني فلسفي در تفسير صدرالمتألهين است. حكيم صدرالمتألهين از آنجا كه پايه‌گذار مكتب برجسته فلسفي تحت عنوان حكمت متعاليه است قطعاً در تفسير آيات قران نيز از اين مكتب مدد جسته است، موضوعي كه اثر فوق درصدد تبيين آن است.

كتاب تأثير مباني فلسفي در تفسير صدرالمتألهين در برگيرنده يك مقدمه و دو بخش است. مؤلف در مقدمه به جايگاه علم تفسير در ميان مسلمانان و نگاهي اجمالي به مكاتب تفسيري مي‌پردازد، تأويل گرايي فصل مشترك همة مكاتب تفسيري و مروري بر مهمترين مباحث حكمت متعاليه و ابتكارات صدرالمتألهين از نكات ديگر اين مقدمه است.

بخش اول كتاب با موضوع الهيات بالمعني الاعم در تفسير صدرالمتألهين شامل پنج فصل است كه عناوين فصول عبارتند از: 1ـ احكام كلي وجود و عدم 2ـ مواد قضايا (وجوب، امكان، امتناع) 3ـ عقل، عاقل، معقول 4ـ علت و معلول 5ـ قوه و فعل

بخش دوم كتاب با موضوع الهيات بالمعني الاخص در تفسير صدرالمتألهين شامل نه فصل است كه عبارتند از: 1ـ برهان صديقين 2ـ بسيط الحقيقه كل الاشياء 3ـ علم خداوند به ذات خويش 4ـ علم خداوند به غير خودش از ماهيات 5ـ علم خداوند به اشياء عين وجود عيني آنهاست 6ـ فاعليت خداوند بنحو علم عنايي است 7ـ حدوث عالم 8ـ نفي مثل از خداوند و اثبات مثال در حق وي 9ـ خير و شر

اين كتاب به قلم محمد تقي كرامتي و به همت انتشارات بنياد حكمت اسلامي صدرا در 172 صفحه و با قطع وزيري به چاپ رسيده است. .