الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه

اين كتاب از آخرين تاليفات ملاصدراست كه پس از تاليف رسائل بسيار و بخصوص كتاب بزرگ او اسفار اربعه به نگارش رسيده است .

حكيم صدرالمتألهين نگارش كتاب شواهد را امري از سوي آمر قلبي و اشاره‌اي از مشير غيبي مي‌داند كه از عالم ملكوت بر وي اشراق شده است.

استاد سيد جلال‌الدين آشتياني كتاب شواهد را بمثابه عقل اجمالي و كتاب اسفار را صورت تفصيلي شواهد مي‌داند و معتقد است امتياز اين كتاب در مقايسه با اسفار ترك بسياري از قيل و قال‌ها از سوي مولف است. وي معتقد است كه مولف روش متعادلي را براي بيان مطالب خويش در اين كتاب انتخاب كرده است.

كتاب الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه مجموعاً پنج فصل است كه مولف، هر فصل را «مشهد» و بخشهاي فرعي آنرا «شاهد» و شاخه‌هاي آنرا «اشراق» عنوان داده و بدين ترتيب كتاب يك نظم طولي يافته است.

مشهد اول در بيان اموريست كه تمام علوم بدانها نيازمندند كه بقول شارحين ملاصدرا امور عامه ناميده مي‌شود و مشتمل بر پنج شاهد است.

شاهد اول: اين بخش مشتمل بر دوازده اشراق است كه در هر يك از آنها بذكر نكته‌اي درباره تحقق و خارجيت و ويژگيهاي وجود مي‌پردازد.

شاهد دوم: اين بخش نيز مشتمل بر بيان ده نكته (اشراق) در مورد هستي علم و چيستي آن است.

شاهد سوم: در اين بخش طي دوازده اشراق به اثبات واجب‌الوجود و صفات آن مي‌پردازد.

شاهد چهارم: اين بخش شامل ده اشراق است و به بحثهاي باقيمانده از امور عامه پرداخته مي‌شود.

شاهد پنجم: اين شاهد مشتمل بر هفت اشراق است كه به حالات ماهيت و اعتبارات آن مي‌پردازد.

در مشهد دوم ملاصدرا به بحث درباره وجود خداوند متعال و خلقت دنيا و آخرت مي‌پردازد. اين فصل يكي از كوتاهترين فصول كتاب و مشتمل بر دو شاهد است.

شاهد اول: در اين بخش پاره‌اي از مباحثي كه متكلمان در الهيات بالمعني الاخص به آن مي‌پردازند مطرح مي‌شود.

شاهد دوم: اين شاهد به مبحث صورتهاي مجرد و مُثل افلاطوني اختصاص يافته است.

در مشهد سوم مسائل مختص به علم معاد است كه ملاصدرا آن را در قالب سه شاهد سامان مي‌دهد.

شاهد اول: حكيم صدرالمتألهين به كيفيت خلقت اشاره مي‌كند و معتقد است دو نوع خلقت در كار عالم وجود دارد. خلقت ابداعي و خلقت تكويني.

شاهد دوم: در اثبات وجود نفس ناطقه و امور مافوق آن و نيز اموري كه نفس در سرانجام خود با آن مواجه مي‌باشد، يعني امور مربوط به قيامت است.

شاهد سوم: در اثبات معاد براي نفوس آدميان است.

مشهد چهارم: اين مشهد در اثبات معاد جسماني و آنچه شارع مقدس بندگان را بدان وعده داده و يا برحذر داشته ـ از قبيل قبر، بعث، بهشت، جهنم و ساير امور ـ مي‌باشد و آن داراي سه بخش (شاهد) اصلي است.

شاهد اول داراي نه اشراق است و در شاهد دوم ملاصدرا به تفصيل درباره احوال آخرت بحث مي‌كند. حكيم در شاهد سوم عوالم سه‌گانه دنيا، عالم حساب و جزاء و عالم قرار و آرامش را طي اشراقاتي با بياني ديگر مطرح مي‌سازد.

مشهد پنجم: اين مشهد در باب نبوات و ولايات است كه داراي دو بخش (شاهد) اصلي است و درباره اوصاف پيامبر(ص) مي‌باشد.

صدرالمتألهين در يكي از اشراقات شاهد اول بذكر صفات اخلاقي لازم براي رهبري جامعه كه «الرئيس الاول» عنوان مي‌دهد، مي‌پردازد و آن را در دوازده صفت خلاصه مي‌كند كه عبارتند از: 1ـ فهم و دركي نيكو و گيرندگي سريع 2ـ حافظه‌اي قوي 3ـ فطرتي صحيح و طبيعتي سالم و مزاج معتدل و تام الخلقه 4ـ زباني فصيح و بليغ 5ـ دوستداري علم و حكمت 6ـ حريص نبودن بر شهوتراني و انجام اميال نفساني 7ـ داراي عظمت نفس بودن و دوستدار كرامت، والايي، نزاهت و شرافت و بركنار بودن از زشتي و پليدي 8ـ داراي قلبي رئوف و عطوف برخلق‌الله باشد 9ـ داراي دلي شجاع باشد و از مرگ نهراسد 10ـ بخشنده و اهل جود و سخا باشد 11ـ سرور بهجت او در هنگام خلوت و مناجات با خدا از همه خلايق بيشتر باشد 12ـ سختگير و لجوج نباشد، انتقاد و دعوت به عدل و انصاف را بخوبي پذيرا باشد.

كتاب الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه با تصحيح، تحقيق و مقدمه دكتر سيد مصطفي محقق داماد و باشراف استاد سيد محمد خامنه‌اي در 488 صفحه بهمراه فهرست آيات قرآني، احاديث و اشعار، اشخاص، اصطلاحات، تعبيرات و فهرست منابع تحقيق از سوي بنياد حكمت اسلامي صدرا به زيور طبع آراسته شده است.