الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة

جلد نهم

در ميان كتب فلسفي در جهان اسلام، كمتر كتابي را سراغ داريم كه در سالهاي اخير به اندازه اسفار مورد توجه فيلسوفان و محققان فلسفه و كلام و عرفان قرار گرفته باشد.

اسفار اربعه مهمترين و نافذترين كتاب حكمت متعاليه است. بدون شك اين اثر گرانقدر در گسترش مكتب خاص فلسفي ملاصدرا همواره يكي از مهمترين كتابها به شمار مي‌رود و در اشاعه آن سهم مهمي دارد، آشنايي با تعليقه‌هاي متعددي كه بر اين كتاب نوشته شده، نشانگر اين معناست كه در طول چهار قرن گذشته بعد از ملاصدرا اسفار كاملاً شناخته شده و مورد استفاده و درس و بحث بوده است.

يكي از مسائلي كه در فلسفه ملاصدرا اثبات شده، مسئله معاد است. مسئله معاد در قلمرو انديشه اسلامي و آثار عرفاني، فلسفي و كلامي همواره بصورت نقطه‌اي برجسته نمايان بود تا اينكه نوبت به صدرالمتألهين شيرازي رسيد.

مسئله معاد براي صدرالمتألهين از دو جهت اهميت دارد يكي ماهيت خود مسئله است كه همواره كانون توجه دين‌انديشان و حكيمان بوده است و ديگري چهره ممتاز و تازه‌ايست كه اين مسئله در پرتو مباني ويژه حكمت متعاليه پيدا مي‌كند.

صدرالمتألهين موضوع معاد را ركني بزرگ و اصلي سترگ در حكمت مي‌داند. تلاش و اهتمام او بر آنست كه در يك تركيب متعالي، تصويري از معاد بدست دهد كه از سويي با آورده‌هاي و حياني و گفته‌هاي عارفان سازگار و همخوان بنمايد و از ديگر سو از كژيهاي ظاهر انديش برخي متكلمان و اظهار ضعف فيلسوفان متاخر در تلاش عقلي براي فهم اين امور بركنار باشد.

جلد نهم كتاب الحكمة‌المتعالية في‌الاسفار الاربعة شامل چهار باب و پنجاه و هشت فصل است.

در باب اول (هشتم) صدرالمتألهين با تقرير برهان عرشي بر ابطال برهان تناسخ آغاز مي‌كند و در ضمن آن با دقت و ژرف‌نگري خاصي به بيان كلياتي درباره اقسام مختلف تناسخ و ابطال آنها مي‌پردازد و در نهايت نظر خود را درباره وحدت نفس و قواي آن بعنوان شاهد بر ابطال تناسخ مطرح مي‌كند. اين باب مشتمل بر هشت فصل است.

ملاصدرا باب نهم را به بيان حقايقي درباره ملكات نفس انساني و فعل و انفعالات نفس و بيان منازل و مقامات انسان اختصاص مي‌دهد و شامل پنج فصل است. در باب دهم حكيم صدرالمتألهين به بيان حقيقت معاد و كيفيت پيدايش روح و بازگشت آن به حضرت حق تبارك و تعالي و مطالبي درباره سعادت و شقاوت عقلي و حسي مي‌پردازد و مشتمل بر يازده فصل است.

باب يازدهم

اين باب در اثبات معاد جسماني و ساير احوالات آخرت مرتبط با آن مي‌باشد شايد بتوان گفت ملاصدرا اولين فيلسوفي است كه توانسته معاد جسماني را به طريق عقل و برهان و با تمسك به مباني ابتكاريش اثبات نمايد و چون براي انسان غير از مقام عقلاني و تجرد محض مرتبه وجودي ديگري نيز قائل است به اين مهم دست يافته و نشان داده كه معاد جسماني در نظام وجود نه تنها ممكن بلكه ضروري است و خلاف آن محال است. اين باب درسي و چهار فصل آخرين باب از ابواب كتاب نفس اسفار، و در واقع آخرين باب از مجموعه اسفار اربعه مي‌باشد.

جلد نهم كتاب الحكمة‌المتعالية في الاسفار الاربعة با تصحيح، تحقيق و مقدمه رضا اكبريان و باشراف استاد سيد محمد خامنه‌اي در 774 صفحه بهمراه نمايه‌هاي مختلف از سوي بنياد حكمت اسلامي صدرا به چاپ رسيده است.