التنقيح في‌المنطق

در طول تاريخ سه شيوه برای تدوين منطق وجود داشته كه عبارتند از: ساختار نه بخشي، ساختار دو بخشي، تلفيقي از ساختار نه بخشي و ساختار دو بخشي. منطق نه بخشي نخستين شيوه منطق نگاري بود كه نزد دانشمندان مسلمان رواج يافت.

كتاب التنقيح في المنطق تاليف حكيم ملاصدرا علاوه بر ساختار منطقي به لحاظ تحليل مسائل منطقي نيز به روش دو بخشي است. اين كتاب شامل نه بخش است و به همين سبب ظاهر تبويب آن موهم نه بخشي بودن ساختار آن است اما نه تنها اين اثر بلكه بسياري از منطق نگاريهاي دو بخشي متاخر شامل نه بخش عمده‌اند و اين نه به دليل نه بخشي بودن ساختار منطقي آنها بلكه به دليل حفظ ظواهر سنت ارسطويي است.

ملاصدرا اثر خود را شامل نه باب و هر باب را شامل چندين فصل قرارداده و عناوين باب و فصل را به ترتيب «اشراق» و «لمعه» ناميده و موضوع هر اشراقي را گاهي با تعابير ارسطويي و گاهي با تعابير متداول متاخر مي‌آورد.

اشراق اول با عنوان «ايساغوجي» علاوه بر كليات پنجگانه شامل تعريف منطق و دلالت‌شناسي و نسبتهاي چهارگانه است. اشراق دوم در «اقوال شارحه» است. اشراق سوم با تعبير ارسطويي «باري ارميناس» به بحث از تعريف و اقسام قضيه مي‌پردازد. اشراق چهارم «موجهات»، «تناقض» و «عكس» را مورد بحث قرار مي‌دهد. اشراق پنجم با عنوان «تركيب ثاني» به بحث از قياس مي‌پردازد. ارسطو بحث از قياس را تحت عنوان «تحليل اول» آورده است. ملاصدرا عنوان «تركيب» را از خواجه طوسي متاثر است كه تاليف قياسي را در برابر تاليف قضيه، تاليف يا تركيب ثاني مي‌ناميد. اشراق ششم به «قياس خلف» اختصاص دارد و اشراق هفتم به بيان اقسام سه‌گانه «استدلال» مي‌پردازد. اشراق هشتم و نهم به ترتيب در «برهان» و «مغالطه» است كه بيش و كم به روش اشارات نگارش يافته‌اند.

كتاب التنقيح في المنطق با تصحيح و تحقيق دكتر غلامرضا ياسي‌پور و باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي همراه با مقدمه مفصل دكتر احد فرامرز قراملكي در 60 صفحه از سوي بنياد حكمت اسلامي صدرا به چاپ رسيده است.