پرورشِ خلاقيت در کودکان

مرتضي اسمعيلي کارتيجي؛ کارشناس ارشد فلسفه و حکمت اسلامي

چكيده

خلاقيت بعنوان يک استعداد بالقوه نيازمند توجه و پرورش است، زيرا اين توانايي نيز مانند همة تواناييهاي انسان، جز در سايه بارورسازي به فعليت نخواهد رسيد. از اينرو، پرورش آن ميبايست از سنين کودکي آغاز گردد و زمينه‌سازي جهت رشد آن برعهده خانواده، مهدکودک و مدارس ميباشد. خلاقيّت يكي از عاليترين و پيچيده‌ترين فعاليّتهاي ذهن آدمي است كه آموزش و پرورش همواره بايد به آن توجه نمايد. خلاقيّت نه فقط به هوش و تفكر بلكه به سازمان شخصيت فرد نيز مربوط ميشود. با نگاهي به نقش نظام آموزش و پرورش بعنوان تربيت‌کننده و آموزش‌دهنده سرمايه‌هاي انساني خلاق و پژوهشگر، بايد اين سؤال کليدي و مهم را مطرح کرد که نظام آموزش و پرورش ما تا چه حد فراگيران را به اين سمت سوق ميدهد؟ بنابرين، تحقيق را ميتوان در کنار آموزش يکي از اهداف بسيار مهم آموزش و پرورش دانست که بايد مورد توجه قرار گيرد و بنظر ميرسد که مدارس و معلمان در اين ميان داراي وظيفه بسيار مهم و حسّاسي هستند که ميتوانند علاوه بر فعاليتهاي تحقيقاتي، انگيزه تحقيق و روشهاي درست پژوهش را در ميان دانش‌آموزان نهادينه سازند. بر اين اساس، نوشتار حاضر به بررسي خلاقيّت در ابعاد مختلف از جمله مفهوم خلاقيّت و روند تفكر خلاق، خصوصيات افراد خلاق، عوامل اثرگذار در خلاقيّت، نقش معلم در پرورش خلاقيّت، راههاي ايجاد و پرورش خلاقيّت در دانش‌آموزان و نقش تحقيق در دانش‌آموزان ميپردازد. پس از بررسي نظريات مربيان و متخصصان تربيتي در رابطه با مفهوم خلاقيّت و روند تفكر خلاّق در جستجوي پاسخ به اين سؤال است كه آيا خلاقيّت فرايندي دروني است يا بيروني؟ آيا مستلزم انضباط است يا خودانگيزي؟ در اين راستا، ضمن اشاره به نتايج تحقيقات مختلف، به بررسي ويژگيهاي شخصيتي و رواني افراد خلاق و تفاوت آنها با افراد غيرخلاق پرداخته ميشود و عوامل مؤثر در خلاقيّت و عواملي كه مانع تفكر خلاق ميشوند نيز مورد بررسي قرار ميگيرند. همچنين با توجه به نقش معلم و خانواده در پرورش خلاقيّت به اين سؤال پاسخ داده ميشود كه آيا پرورش‌دهندگان خلاقيّت بايد خلاق باشند؟ و سرانجام به روشهاي متعددي كه علماي تعليم و تربيت براي ايجاد و پرورش خلاقيّت و نحوة شكوفايي استعدادهاي خلاق پيشنهاد ميكنند اشاره ميگردد.

کليدواژگان: خلاقيت، پژوهش، تفکر خلاق، کودک، معلم

 

***

تحليل نقش مدرسه در ايجاد نظم عمومي

تعامل بين مديران، مربيان و شاگردان

محمدحيدر يعقوبي؛ دانشجوي دكتراي برنامه‌ريزي درسي دانشگاه خوارزمي

چكيده

مدرسه اولين نهاد رسمي و خرده نظام در نظم‌بخشي و نظم‌پذيري شاگردان براي زيست در جامعه امروزي ميباشد. توجه به نقش مدرسه و تعاملات موجود در آن بلحاظ ايجاد نظم عمومي، حائز اهميت فراوان است. سؤال پژوهش موجود اين است كه چه نوع مدرسه‌يي و با چه نوع كاركردي ميتواند به ايجاد نظم عمومي كمك كند؟ متأسفانه در اين زمينه تحقيقات آكادميك چنداني صورت نگرفته است و مسئله نظم عمومي از جمله موضوعاتي است كه همانند يك برنامه درسي عقيم (مغفول) به آن توجهي نميشود. در نظام آموزشي فعلي اين مسئله يك امر بديهي و بي‌اهميت در نظر گرفته شده است و درنهايت، اين موضوع جزء برنامه درسي رسمي نيست. نوشتار حاضر سعي در تبيين اين مسئله دارد و روش تحقيق آن از نوع تحليل محتواي كيفي است؛ به اين ترتيب كه در ابتدا محتواهايي در اين زمينه جستجو شده و بعد از آن مقوله‌ها، مصاديق و مفاهيم آن مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. نتيجه‌گيريها حاكي از آن است كه نقش تعاملات سه گروه مديران، مربيان و شاگردان در ايجاد نظم عمومي بسيار مهم است و هرچه اين تعاملات بيشتر مورد عنايت قرار گيرد و مدرسه‌يي در اين زمينه هماهنگ باشد، شاهد نظم عمومي روز افزوني در جامعه خواهيم بود.

كليدواژگان: نقش مدرسه، نظم عمومي، مديران، مربيان و شاگردان

 

***

بازکاوی و بازسازی داستان «حیّ بن يقظان» و

شيوة کاربست آن در برنامه­ فلسفه و کودک

نواب مقربي؛ دكتراي كلام دانشگاه علوم و تحقيقات

چكيده

در اين نوشتار تلاش ميشود از چشم‌اندازي ديگر، داستان حي بن يقظان چونان پيش‌نمونه و الگوي نخستين داستان‌نويسي فلسفي براي آموزش تفكر، تأمل و خردورزي در پارادايم ايراني ـ اسلامي بازكاوي و بازسازي عملي گردد و شيوه‌هاي كاربست آن در كلاس درس و حلقه‌هاي كندوكاو فلسفي باز نموده شود. فرهنگ و فلسفه ايراني ـ اسلامي هرچند حاوي مؤلفه‌ها و عناصر غني ادبي، علمي و فلسفي است، كمتر از آنكه بايد و شايد محل توجه و تفحص پژوهشگران حوزه تعليم و تربيت و بويژه در دوره اخير دست‌اندركاران برنامه فلسفه براي كودك و نوجوان واقع شده است. برخي مدعيان و مترجمان اين برنامه در ايران بر اين باورند كه فلسفه براي كودك، خاستگاه غربي دارد و از فرهنگ و فلسفه غربي برخاسته و از آن مايه ميگيرد و از آبشخور آن سيراب ميشود. در نتيجه، چنين ادعا ميكنند كه در روش و همچنين در محتوا ميبايست به بنيانگذاران و پيشگامان اين برنامه اقتدا كرد و حتي داستانهايي را ناهمساز با شيوه زيست ايراني و ناهمخوان با فرهنگ و جهان‌بيني اسلامي با هدف به اصطلاح آموزش تفكر برگزيده و در شمار انبوه ترجمه كرد. در مقابل، مدعاي مقاله حاضر اين است كه حيّ بن يقظان، يك داستان فلسفي عادي نيست، بلكه ميتواند با دخل و تصرف و بازسازي و بازنويسي، همچون الگوي الهام‌بخش داستان‌نويسي فلسفي در برنامه فلسفه و كودك بومي در ايران نگريسته و بكار بسته شود؛ گو اينكه داستانهاي فلسفي بسيار ديگري نيز در آثار ادبي و فلسفي فارسي يافت ميشوند كه ميتوانند در اين حوزه بكار آيند و كارگر بيفتند.

كليدواژگان: حي بن ، الگوي داستان‌نويسي، كودك و فلسفه بومي، شيوه زيست اسلامي، حلقه‌هاي كندوكاو

 

 

***

بررسي مباني نظم عمومي در سند تحول بنيادين

آموزش و پرورش براساس قرآن کريم

محمد حسن ميرزا محمدي؛ دانشیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شاهد تهران 

حميد احمدي هدايت؛ دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شاهد

مصطفي کريمي؛ دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شاهد

چکيده

نظم عمومي از جمله موضوعات حائز اهميت در تعليم و تربيت ميباشد؛ چراکه نظم و انضباط در زندگي آدمي نقش بسيار مهمي دارد و مربي بايد بکوشد در زمين آماده شاگردان، بذر علم و ايمان و تقوا و انضباط بيفشاند تا ميوه «انسان صالح» برداشت کند. دستورات و تعاليم تربيتي پيشوايان ديني در پرورش و تربيت صحيح فرزندان نشان ميدهد که آموزش نظم و انضباط از جايگاهي ويژه برخوردار است. با توجه به اينکه سند تحول بنيادين، نقشه راه تعليم و تربيت کشور ميباشد، بررسي آن از منظر توجه به مؤلفه‌هاي نظم عمومي از اهميت بالايي برخوردار است، از اينرو در پژوهش حاضر نيز ابتدا با استفاده از روش تحليل محتوا در پژوهشهاي مرتبط با نظم عمومي در قرآن به مؤلفه‌هاي نظم عمومي اشاره گرديده و پس از توصيف مباني نظم عمومي، به تحليل و بررسي آن در راهکارهاي سند تحول بنيادين پرداخته شده است. مؤلفه‌هاي نظم عمومي در قرآن عبارتند از: تعاون، شورا، وفاي به عهد، امنيت و تحريم حق‌ستيزي که در راهکارهاي سند به مؤلفه‌هاي اول تا سوم توجه بيشتري شده ولي به مؤلفه‌هاي چهارم و پنجم توجه چنداني صورت نگرفته است.

کليدواژگان: نظم عمومي، قرآن کريم، سند تحول بنيادين، آموزش و پرورش

 

 

***

آموزش نظم به کودک با فلسفه و خردورزی

صغری باباپور؛ دکترای فلسفه و کلام اسلامی

صدیقه احمدی؛ دکترای مشاوره خانواده

 فریبا اکبرزاده؛ دکترای فلسفه و کلام اسلامی

چکیده

حس پرسشگری کودکان و کنجکاوی آنان ميتواند مهمترین مبنا برای آموزش صحیح، اصولی و کارآمد باشد. در این میان، آموزش فلسفه، بدلیل ارتباط تنگاتنگ آن با عمل، برای کودک از اهمیت ویژه­يی برخوردار است. آموزش فلسفه، بمعنی آموزش خردورزی یا تفکر به کودک است.  فلسفه‌ورزی به ما کمک میکند تا بتوانیم کودک را به تکامل نفس خویش برسانیم؛ بگونه‌يی که دارای توانمندی تفکر نقادانه و خلاقانه باشد و بسیاری از مفاهیم تربیتی  برای وی نهادینه شوند. از نتایج تربیتی چنین آموزشی، فراگیری نظم است. در این فرایند کودک، خود از نظم و چینش ذهنی به نظم در عمل و رفتار، نه با اجبار بیرونی، دست ميیابد.

در فلسفه اسلامی، ملاصدرا حکمت عملی خویش را براساس حکمت نظری پایه‌گذاری کرده و در حکمت نظری از قوه عاقله انسان، قوه تفکر و استدلال‌ورزی را بدست مي‌آورد. در نهايت ميتوان اذعان داشت كه با تربیت قوه عقل در کودک خردورز ميتوان جایگاه نظم را مشخص نمود و به او آموزش داد.

کلیدواژگان: ملاصدرا، فلسفه و کودک، نظم، حکمت عملی

 

***

بررسی جايگاه فلسفه برای کودکان در نظم عمومی جامعه

معصومه قدمیاری؛ کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه خوارزمی

رکسانا رشیدپور؛ کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت،  دانشگاه خوارزمی