جايگاه اخلاق در فلسفه برای کودک
بر مبنای تحليل فلسفه در گفتمان حکمت متعاليه
احدفرامرز قراملكي؛ استاد گروه فلسفه اسلامي دانشگاه تهران
چكيده
تحليل جايگاه اخلاق در فلسفه براي كودك بر بازانگاري به فلسفه در چهار سطح فلسفه‌ورزي (شامل تجربه فلسفي و تفكر فلسفي)، فلسفه پژوهي، فلسفه‌گويي و فلسفه‌خواني است. سه مفهوم اخير به مفهوم پايه‌يي فلسفه‌ورزي استوار است. فلسفه‌ورزي در سنت يوناني ـ اسلامي دو حيثيت نظري و عملي دارد و مفهوم مهم سلوك هر دو حيثيت را به يكديگر پيوند ميدهد. استكمال نفس و تشبه به اله به اين سلوك ناظرند. استكمال نفس در گفتمان حكمت متعاليه، نه بدست‌آوردن كمالات ثانيه بلكه استكمال جوهري نفس و كمال‌يابي در كمال نخستين (نفس) است. پس فلسفه‌ورزي بمعناي راستين كلمه با تحول وجودي فرد كه بنيان تحول اخلاقي است، همراه است. فلسفه‌گويي و فلسفه‌خواني كه عاري از چنين تحولي باشد، زبان‌آوري، سخن‌پروري، تمرين انتقال الفاظ و انباشتن ذهن از مفاهيم مرتبط يا غيرمرتبط است. فلسفه براي كودك بر پايه چنين تفسيري از فلسفه‌ورزي ماهيت اخلاقي دارد و بر رشد و تحول وجودي كودك تأكيد ميكند.
كليدواژگان:
گفتمان حكمت متعاليه، استكمال نفس، فلسفه‌ورزي، تحول وجودي، تربيت اخلاقي
***
فرايند نردباني تفكر و تخيّل از نگاه فارابي
ناديا مفتوني؛ استاديار دانشگاه تهران
محمود نوري؛ دانشجوي دكتري دانشگاه هنر
چكيده
رابطه تخيل و تفكر در خورِ، تأمل است؛ به اين معنا كه آيا خلاقيتهاي خيال ميتواند منجر به انديشه‌ورزي و ادراك عقلي شود يا نه. فارابي خيال را برخوردار از خلاقيتهاي ذومراتب و توانايي حفظ تصاوير محسوسات، تفصيل و تركيب آنها، تصويرسازي از ساير صور و حتي معاني و مفاهيم ميداند و بر آن است كه انسان ميتواند بر معقولات و معاني و مفاهيم، خواه عملي و خواه نظري، لباس خيال بپوشاند و آنها را به ادراك حسي مخاطب بنشاند. مخاطب پس از دريافت و ادراك حسي، با نردبان خيال به مرتبه معقولات بالا ميرود. اگر اين معقولات از برهان يا وحي اخذ شده باشند، سعادت را محاكات كنند، مخاطب بر نردبان خيال به مقام برهان يا وحي نزديك ميشود و به سعادت نايل ميگردد. اگر كليات و مفاهيم شامل شقاوت و نقص و رذيلت، جامه خيال بپوشند، مخاطب به حضيض شقاوت و رذيلت سقوط ميكند.
كليدواژگان
تفكر، تخيل، خلاقيت، فارابي
***
تعليم و تربيت كودكان و نوجوانان از نگاه ارسطو
محسن جاهد؛ استاديار گروه فلسفه دانشگاه زنجان
چكيده
يونانيان در تربيت كودكان و نوجوانان خود سعي وافري داشتند، اما آغازگر مباحث نظري در اين خصوص را سقراط دانسته‌اند. پس از او، افلاطون و ارسطو در انديشه‌ورزي درباره اخلاق و تربيت گامهاي بلندي برداشته و ديدگاههاي مؤثري ارائه دادند. ارسطو پاره‌يي از انديشه‌هاي اخلاقي ـ تربيتي آن دو را پذيرفت و پاره‌يي ديگر را به نقد كشيد و خود با انديشه‌يي مستقل راه جديدي گشود. نوشتار حاضر در پي آن است تا مبادي نظري و توصيه‌هاي تربيتي او را استخراج كرده و با استفاده از ديدگاههاي شارحان وي تا حدي برخي گره‌هاي موجود در فهم انديشه‌هاي اخلاقي‌ـ تربيتي وي را بگشايد.
كليدواژگان
ارسطو، فضيلت، تربيت، عادت
***
جايگاه خلاقيت در تربيت کودک از ديدگاه معصومين(ع(
مجتبی فائق؛ دانشجوی دکتری الهیات پژوهشکده نهج‌البلاغه و مربی دانشگاه آزاد اسلامي واحد رودهن
چکيده
انسان بطور ذاتی خلاّق است. در دنیای در حال تغییر و تحول امروزی، خلاقیت، شرط بقا و دوام زندگانی تلقی میشود. انسان با اتکا به خلاقیتهایش برای مسائل مختلف، راه‌حلهای سنجیده مییابد، با دگرگونیها سازگار میشود و نیازهایش را برآورده میسازد.
در آموزه‌های روایی و تعالیم ائمه معصوم(ع) خلاقیت بعنوان رکنی انسانی در تربیت کودک مورد توجه قرار گرفته است. مهمترین وجه خلاقیت که در روایات بر آن تأکید شده، خلاقیت در استدلال پیرامون مباحث اعتقادی و اصول دین است. ارکان خلاقیت بر مبنای تعالیم معصومین(ع) عبارتند از: والدین، مربیان آموزشی، کودک و علوم مفید که خود ناظر به علوم اعتقادی و کلامی است.
شیوه‌های پرورش خلاقیت براساس رویکرد ائمه هدی(ع) درسه دورة نونهالی، نوجوانی و جوانی متفاوت است. در دوران نونهالی، پرورش خلاقیت از طریق داستانها و بازیهای تأمل‌برانگیز، در نوجوانی با مشاهده و آزمایش و در جوانی با مشورت گرفتن از فرزند صورت میپذیرد.
کليدواژگان
خلاقیت، تفکر خلاّق، تفکر منطقی، تربیت کودک، روایات معصومین(ع(
***
اهميت و نقش داستان در برنامه فلسفه براي کودکان
عاطفه يوسفي؛ کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
چکيده
داستان يکي از مهمترين و تأثيرگذارترين ابزارها براي آموزش فلسفه به کودکان است. بيان غيرمستقيم از طريق داستان، ضمن تأثير بيشتر بر مخاطب، امکان هم ذات‌پنداري با شخصيتهاي داستاني را فراهم ميکند. خواندن و شنيدن داستان، سبب افزايش مهارتهاي کلامي و شنيداري کودکان ميشود و قدرت تخيل و تفکر آنها را پرورش ميدهد. در نوشتار پيش رو که حاصل پژوهشي کتابخانه يي و اسنادي در مورد نقش و کاربرد داستان در برنامه فلسفه براي کودکان است، انواع داستان، ويژگيها، اهداف و تفاوت داستان فلسفي با داستانهاي معمولي بيان شده است. داستانهاي مورد استفاده در اين برنامه بطور کلي به دو دسته تقسيم ميشوند؛ علاوه بر داستانهاي تأليفي که صرفاً به همين منظور به رشته تحرير درآمده اند، هر داستان ديگري (مانند داستانهاي کودک، عاميانه و آثار ادبي) نيز بشرط برخورداري از ويژگيهاي داستانهاي فلسفي مانند مقبوليت ادبي، روانشناختي و عقلاني، قابليت کندوکاو، ميزان بالاي گفتگو، خيال انگيزي و غيره قابل استفاده در اين برنامه است. علاوه بر محتواي داستان، سؤالاتي که در انتهاي هر داستان طرح ميشوند نيز ميتوانند باعث جهت‌دهي فکري کودکان گردند و آنها را به تفکر و تعمق بيشتر وادارند.
كليدواژگان
داستان، آموزش تفکر، فلسفه براي کودکان، ويژگي داستانهاي فلسفي
***
بررسی تطبيقی تربيت عقلانی از ديدگاه حضرت علی(ع) و جان ديويی
سپیده انصافی مهربانی؛ كارشناس ارشد دانشگاه علامه طباطبايي
معصومه مدور؛ كارشناس ارشد دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركز
چکیده
بسیاري از تحقیقات نشان داده‌اند که عدم توفیق نظامهاي تربیتي را باید در کمبود الگوها و برنامه روشن و واضح در وظایف مربیان پرورشی که بگونه‌يي ریشه در فقدان مبانی نظري فعالیتهاي تربیتی دارد، جستجو کرد؛ چرا که هرگونه برنامه، الگو و شرح وظایفی براساس یک مبنا و بتعبیر دیگر، چارچوب نظري تهیه ميشود. این نوشتار تلاشی براي مقایسه تربیت عقلانی در گفتارهاي حضرت علی(ع) و آراء جان دیویی میباشد. روش تحقیق، كتابخانه‌يي و براساس روش یکی از برجسته‌ترین محققان تعلیم و تربيت مقايسه‌يي بنام «بردي» استوار است. با توجه به گفتارهاي امیرمؤمنان(ع) در این نوشتار ميتوان تربیت عقلانی را رشد و پرورش عقل در دو جنبه نظري و عملی در جهت دستیابی به اهداف معین تعریف کرد. اهداف تربیت عقلانی با توجه به گفتار حضرت علی(ع) عبارتند از: قرب الهی، علم، ایمان، عمل و روشهاي تربیت عقلانی با توجه به گفتار ايشان عبارتند از: علم‌آموزي، اندیشه‌ورزي، تدبّر، تجربه‌اندوزي، حقیقتجویی و تزکیه نفس.
جان دیویی نیز تربیت عقلانی را انتقال کنجکاوي کم و بیش تصادفی و اظهارنظر متفرقه را به گرایشهاي هوشیارانه و پژوهش محتاطانه و دقیق ميداند و براي آن اهداف و روش مطرح ميکند. دیویی معتقد است هدف تربیت را باید از جریان تربیتی استخراج نمود و با تحمیل هدفهايي که از بیرون بر اشخاص اعمال ميشود، مخالف است و هدف و وسیله را یکی ميداند. او همچنین براي تربیت عقلانی روش حل مسئله را مطرح ميکند .
در نتیجه، وجوه اشتراك گفتارهاي حضرت علی(ع) و جان دیویی دربارة تربیت عقلانی، کم و وجوه افتراق آنها در اين زمينه بسيار است.
كليدواژگان
تربیت، تربیت عقلانی، جان دیویی
***
مدرسه شاد و با نشاط برای کودک
عاطفه سوهانی؛ دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم وتربیت
دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران
چکیده
زندگي در دنیای کنونی با پدیده‌های جدید و متنوع و بهم پیچیده‌يي روبروست که داشتن داناییها، تواناییها و امکانات را اجتناب‌ناپذیر ميسازد. در اين ميان، نوجوانان ما نیازمند فضای شاد برای شاداب زیستن هستند. در شرایطی که اکثر منازل شهری تبدیل به آپارتمانهای کوچک و بدور از فضاهای بازی شده است، دست‌كم کاری که ميتوان در تأمین بهداشت جسمی و روحی فرزندان داشته باشیم، ایجاد فضای مفرّح و شادی‌بخش در مدرسه است و با فضاسازی مناسب در مدارس به شادزیستن فرزندان خود کمک بسیار مهمی خواهیم کرد.
برای دستیابی به تحقق آرمانهای مربوط به شاداب‌سازی مدارس، باید تحولات جدّيی در نگرش مدیران و مسئولان نظام آموزش و پرورش ایجاد نمود. در واقع شاداب‌سازی مدارس را باید در هر دو ابعاد ظاهری و معنوی جستجو کرد.
در نوشتار حاضر ابتدا به معنای شادبودن از دیدگاه اسلام و روانشناسان پرداخته و سپس از دیدگاه نظام آموزش و پرورش به این موضوع اشاره شده و در پایان، راهکارها و پیشنهادهاي مناسبي جهت ایجاد مدرسه شاد و بانشاط ارائه گردیده است.
كليدواژگان
شادي و نشاط، كودك، آموزش و پرورش، مدرسه