محوریت اقتصاد فرهنگ در الگوی اخلاقی فارابی و کارکرد آن در برنامة «فلسفه و کودک»
نادیا مفتونی
چکیده
برنامۀ «فلسفه و کودک» به بنیانهای اخلاقی اهتمام دارد و یکی از اهداف اساسی آن تربیت و رشد فکری کودکان برای ساختن جامعه‌یی فاضله و پیشرفته است. در پژوهش حاضر ابتدا به الگوی اخلاق اسلامی فارابی که باید آن را نسبت به دیگر الگوهای اخلاق اسلامی، انقلابی کپرنیکی بشمار آورد، میپردازیم و آنگاه کارآمدی الگوی فارابی را برای برنامة فلسفه و کودک بمیان می‌آوریم. ویژگیهای اصلی الگوی اخلاق فارابی چهار چیز است: 1) تقدم اخلاق اجتماعی بر اخلاق فردی؛ 2) تعریف اخلاق فردی با مؤلفه‌های اجتماعی؛ 3) تلاش حداکثری در تولید ثروت بعنوان اولین بایستة اخلاق شخصی؛ 4) تلاش حداکثری برای کسب موقعیتهای برتر اجتماعی، بعنوان دومین بایستۀ اخلاق شخصی. بنظر میرسد فارابی در الگوی خویش، تربیت نسلی پرانگیزه و پرتلاش را برای تأسیس جامعۀ فاضله هدف گرفته است.
کلیدواژگان: مدینۀ فاضله، پویایی اجتماعی، اخلاق اجتماعی، الگوی تربیتی، فارابی.
*******************
کودک و دنیای فلسفی او
سیدسجاد ساداتی‌زاده
سلم شجاعی
چکیده
مهمترین رکن آموزش، ایجاد راهکاری برای تفکر و پویایی طالبان آن است. از اینرو نیاز به علمی که تفکر و اندیشیدن بر پایۀ استدلال را بیاموزد، احساس میشود و این یعنی باز شدن راه فلسفه به آموزش در تمامی سطوح، بویژه دوران کودکی. از آنجایی که اهمیت علوم به کاربردی بودن آنهاست، ما در این پژوهش درصدد تبیین یک چارچوب نظری برای درک کاربردی بودن و ارتباط فلسفه با نظام آموزش و کودکان هستیم تا کارکرد و نقش فلسفه برای سامان دادن به نظام پرسشگر کودکان را دریابیم و نهایتاً به هدف مدنظر منتهی شود. در صورتی که فضا، آموزش و برخورد مناسب با کودک رعایت شود، بدلیل بروز تفکر فلسفی و بالقوه فیلسوف بودن کودک، میتوان از او یک فرد مستعد، کارآمد و خلاق در حوزه‌های مختلف ساخت.
کلیدواژگان: فلسفه، کودک، آموزش.
*******************
آموزش تفکرورزی به کودکان در مثنوی معنوی
فاطمه بندلی‌زاده
زهره حسینی خامنه‌ای
احسان قیصری
چکیده
هدف اصلی در این پژوهش بررسی دیدگاه مولانا در آموزش تفکرورزی به کودکان است. از دیدگاه او، خاستگاه هر تفکری در بشریت، وحی الهی است و در واقع عقل انسانها با پشتوانة وحی تکمیل میشود و آدمی از ابتدای خلقت، در راه رسیدن به کمال فکری، نیازمند استادی جامع و کامل همچون خداوند میباشد. نگرش مولانا به کودکان نیز همین‌گونه است. کودکان دارای تجربه‌های بسیار محدود، صداقت و سرشتی پاک و بدور از نیرنگهای بزرگسالان هستند. در اشعار مولانا کودکی نماد دورانی است که آدمی به وصال معشوق دست نیافته است. در این دوره، عاشق نیاز به واسطه دارد؛ در واقع کودک نیاز به آموزش تفکرورزی دارد. مقالة حاضر با تکیه بر مثنوی معنوی، به بررسی و استخراج مؤلفه‌های اندیشة مولانا در اینباره پرداخته است، به این امید که بدین وسیله بتوانیم گامی در حوزة تعلیم و تربیت برداشته و شاهد بفعلیت درآمدن تواناییهای بالقوه کودکانمان باشیم.
کلیدواژگان: فلسفه، کودک، آموزش تفکرورزی، فلسفه و کودک، مثنوی معنوی، مولانا.
*******************
ضرورت «فلسفه و کودک» در ترازوی اندیشه اسلامی با تأکید بر ظرفیتهای موجود در فرهنگ اسلامی
ایمان دیندار اصفهانی
مهدی منصوری
چکیده
برنامۀ «فلسفه و کودک» یکی از روشهای نوینی است که امروزه در حوزة آموزش مورد استقبال و استفاده جوامع مختلف قرار گرفته است. هدف از این برنامه شکوفا نمودن تفکر انتقادی و خلاق کودکان است؛ هدفی که مورد تأکید دین مبین اسلام نیز هست. بر اساس مبانی و اصول تربیت اسلامی و از منظر متون دینی، تربیت فکری باید از سن کودکی آغاز شود، یعنی دقیقاً همان هدفِ برنامة «فلسفه و کودک». این برنامة که اکنون مطرح است، از فرهنگ و اندیشة جامعة غربی رنگ پذیرفته است و بعنوان نمونه میتوان ردّ پای اندیشه پراگماتیسمی، کثرت‌گرایی و... را در آن مشاهده نمود. با توجه به این ریشه‌های فکری از یکسو، و وجود ظرفیتهای فراوان در حوزه‌ها، مبانی، اصول، روش، محتوا و... در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، از دیگر سو، شایسته و بایسته است برنامة «فلسفه و کودک» متناسب با فرهنگ ایرانی‌ـ اسلامی بومی‌سازی شود.
کلیدواژگان: فلسفه و کودک، فرهنگ ایرانی اسلامی، تربیت فکری، تربیت اسلامی.
*******************
تبیین جایگاه هنر دیالکتیک در برنامۀ «فلسفه و کودک»
علی‌اصغر جعفری ولنی
محیا مهرجدی
چکیده
مفهوم فلسفه با مفهوم اندیشهورزی گره خورده است و کیفیت خروج افکار از عالم ذهن به عالم خارج، جزو دغدغههای ناگزیر اندیشمندان بوده و هست؛ اینکه چگونه میتوان اندیشهها را بگونه‌‌یی بیان کرد که قابل درک برای دوستداران فلسفه باشد؟ از سویی، هنرِ انتخاب واژههای مناسب، شیوة فصلبندی، نحوة ارجاع به ایدههای فیلسوفان و...، از جمله مصادیق یاری‌رسان هنر در بیان آراء فلسفی است. همچنین، بحث از هنر و زیباییشناسی نزد فیلسوفان، نشاندهندة ارتباط بین هنر و فلسفه است. از سوی دیگر، در برنامة فلسفه و کودک، چگونگی طرح داستانها و پرسشها، شیوة بیان معلمان این حوزه و... نشانگر استفاده از هنر در این برنامه است. دیالکتیک یا گفتگو در برنامة «فلسفه و کودک» از اصول اساسی آن بوده و اگر بتوانیم هنرمندانه فن دیالکتیک را در جهت رسیدن به تعریف دقیق مفاهیم فلسفی بکار بریم، میتوانیم بگوییم به موفقیت نسبی در اجرای این برنامه دست یافتهایم. این نوشتار با مروری بر الگوی تأملی و تفکر انتقادی و معرفی مختصری از برنامة «فلسفه و کودک»، درصدد تبیین جایگاه هنر دیالکتیک در برنامة «فلسفه و کودک» است.
کلیدواژگان: فلسفه، فلسفه و کودک، تفکر انتقادی، هنر، دیالکتیک، هنر دیالکتیک.
*******************
تأثیر فلسفه‌ورزی بر پرسشگری دانش‌آموزان و تبیین آن از منظر قرآن
رؤیا عبداله‌پور
چکیده
پژوهش حاضر تأثیر فلسفه‌ورزی بر پرسشگری دانش‌آموزان را از منظر قرآن، با روش تحلیلی‌ـ‌اسنادی مورد مطالعه قرار داده است. یافته‌های پژوهش بیانگر اینست که بر مبنای آیات قرآنمیتوان پنج حوزه را برای پرسشگری در نظر گرفت؛ پرسش از چه کسی، پرسش از چه چیزی، چگونگی پرسش، پرسش دربارۀ چه چیزی و در ارتباط با چه چیزی. پاسخ قرآنی به هر یک از این حوزه‌ها، بترتیب چنین است: 1) پرسش از دانایان، اهل اندیشه، اهل نظر و صاحب‌نظران رواست. 2) هر چیزی را میتوان مورد پرسش قرار داد؛ مثلاً انفاق، روزی حلال، کوه، هلال، قیامت، روح و... . 3) پرسش باید منطقی، درست، معقول و برای درک و شناخت باشد، نه فضل‌فروشی. 4) بعنوان مثال، دربارۀ چگونگی انفاق، چگونگی رسیدگی به یتیمان و بی‌سرپرستان، چگونگی برپا شدن قیامت و... 5) پرسش از خود، خدا، دیگران و طبیعت اصلیترین پرسشهای بشری است. در این میان، در سند تحول آموزش و پروش و برنامۀ درسی ملی، پرسشگری از «در ارتباط با چه چیزی» (خود، خدا، دیگران و طبیعت) مورد تأکید قرار گرفته است. این پرسشگری زمینۀ تفکر و رشد عقلانی و بستر معرفت را برای دانش‌آموزان فراهم میکند. البته هر یک از دیگر حوزه‌های پرسشگری نیز بر همین محور قابلیت تحقق دارند و تأکید بر این وجه از پرسشگری بمنزلۀ کم اهمیت بودن دیگر وجوه نیست.
کلیدواژگان: فلسفه‌ورزی، پرسشگری، دانش‌آموز، قرآن.
*******************
تربیت عقلانی در اندیشۀ فارابی
فریبا عادل‌زاده نایینی
رضاعلی نوروزی
جهانبخش رحمانی
چکیده
عقل در حکمت مشاء، از جمله در اندیشۀ فارابی از اهمیت و جایگاه ویژه‌یی برخوردار است؛ تابدانجا که وی رساله‌یی در باب عقل نگاشته است. فارابی خود نیز بعنوان مؤسس فلسفۀ اسلامی، جایگاهی بیبدیل در تاریخ فلسفه دارد؛ بنابرین تحقیق دربارۀ عقل در اندیشۀ فارابی اهمیتی دوچندان پیدا میکند. پژوهش حاضر با هدف تبیین مفهوم تربیت عقلانی بر مبنای نظریۀ عقل در اندیشۀ فارابی و با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی فراهم آمده است. بدین منظور، ابتدا به بررسی مفهوم عقل در اندیشۀ فارابی پرداخته شده و سپس با توجه به این نظریه، مفهوم تربیت عقلانی تبیین شده است. یافته‌های این پژوهش نشان میدهد که از دیدگاه فارابی، تربیت در بُعد عقلانی، هم عقل نظری و هم عقل عملی را در بر میگیرد. هدف تربیت عقلانی اینست که آدمی در حیطۀ عقل نظری مراتب عقل ـ از عقل هیولانی تا رسیدن به عقل مستفادـ را در پرتو ارتباط با عقل فعّال طی کند و در حیطۀ عقل عملی، در پرتو معرفت عقلانی، از خردمندی به خردورزی برسد؛ بعبارتی، انسان به مرحلۀ فعلیّت تام و تجرّد محض دست یابد.
کلیدواژگان : تربیت عقلانی، عقل نظری، عقل عملی، مراتب عقل، فارابی.