روش‌شناسی نگرش صدرایی به فرایند ادراکهای عقلی

ناصر مؤمنی

استادیار دانشگاه پیام نور

چكيده

عقل و الوهيت از نگاه رواقیان

سیدمحمدرضا حسینی خامنه

دانشجوی دکتری فلسفۀ تطبیقی، دانشگاه علامه طباطبایی

رواقيان تحت، تأثیر اندیشه‌های افلاطون، مسئلۀ الوهیت را از دو جنبه مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند؛ از حیث جهانشناسي، خدا را روح و عقل عالم معرفي ميكنند و در الهيات به اثبات وجود اين ذات و بررسي صفات او، از قبيل ازليت، فناناپذيري و رحمت پرداخته‌اند. خدای رواقي را از زواياي متعددي ميتوان مطالعه کرد كه از ميان آنها جنبه‌هاي جهانشناختي، روانشناختي و اخلاقي برجستگي بيشتري دارند. جنبة جهانشناختي در طبيعيات مورد بحث قرار ميگيرد، مراد از جنبة روانشناختي چگونگي پيدايش مفهوم خدا در نفس و ذهن انسان است و در اخلاق، غايت اخلاق رواقي هماهنگي با طبيعت ‌ـ‌يا بتعبيري هماهنگي با خداـ‌ از طريق تبعيت از عقل است كه آن نيز جنبة الوهي دارد. بر این اساس، تمام شئون و ساحات تفكر رواقي آكنده از حضور عنصر الوهي است.

کلید واژگان:

خدا، تجلی، عقل، تقدير، زئوس، لوگوس، طبيعت، رابطۀ خدا با جهان.

تحلیل عقلانی وحی با تأکید بر آراء ملاصدرا

زهره برقعی

وجود رابط و رابطی و قاعدۀ محمول

سیدمجتبی میردامادی

جريان شناسي و مبانی منطقی نسبتهای چهارگانه نزد منطقدانان مسلمان

علي‌اصغر جعفري ولني

استادیار گروه فلسفه دانشگاه شهید مطهری

 منطقدانان مسلمان به مسئلۀ نسبت و ارائۀ تحليلی منطقی از آن توجه داشته‌اند و بکارگيری قواعد استنتاجی متضمن نسبت برای آنها امري مسلم بنظر ميرسد؛ طرح  تدريجي رابطۀ مصداقی بموازات رابطۀ مفهومی، از چنين توجهي حكايت ميكند. درحاليكه تبيين مدون نسب اربعه در ارسطو دیده نمیشود، منطقدانان قرن هفتم ببعد، علاوه بر بحث از نسبت مفهومی که در مبحث کليات خمس مي آورند، تحت عنوان نسب اربع بنحو مفصل به بحث از نسبت مصداقی ميپردازند؛ و البته طرح آن را وامدار کسانی چون غزالی بوده اند. واپسین تحلیلهای منطقدانان مسلمان از روابط منطقی در راستای نظریۀ مجموعه ها، اساساً نظریه يي مصداقی است نه مفهومی؛ بنابرین نمیتوان گفت که منطقدانان مسلمان، تفسیر مفهومی را به تفسیر مصداقی ترجیح داده اند.

 پيدايش نسب اربع نزد منطقدانان مصداق‌محور، مولود توجهی است که آنها به مصاديق يا افراد کليات داشتند؛ آنها نظام منطقی که صرفاً بر كليات خمس (ماهيات) مبتني باشد را ناكافي ميدانند، لذا علاوه بر ايساغوجي، از مجموعه‌ها و نسبت بين آنها و قواعد حاكم بر نسبتهاي مصداقي سخن بميان مي‌آورند و مبحث نسبتهاي چهارگانه را طرح ميكنند كه ناظر به مصاديق و مجموعه‌هاست.

كليدواژگان:

 ‌ نسب  اربع، كليات  خمس، تساوی، تباين، عموم  و خصوص  مطلق، عموم ‌و خصوص  من وجه.

دینامیک پيوستۀ ابن سینا در مقابل دینامیک گسستۀ ارسطو

عباس طارمی

دانشجوی دکتری تاریخ علم دورۀ اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

نویسنده مسئول

 جعفر چاوشی

‌استادیار گروه فلسفۀ علم، دانشگاه صنعتی شریف

چكيده

ارسطو در حوزۀ حرکتهای زميني (تحت‌القمر)، براي تبيين حرکت طبيعي از مفهوم ميل طبيعي استفاده کرده، براي حل مسئلۀ حرکت قسري نظريۀ جذب را ارائه داده و در حوزۀ حرکتهای آسماني (فوق‌القمر) براي حل مسئلۀ حرکت دائمي دوراني افلاک به راه‌حلي متمايز از نظريۀ جذب متوسل شده است. از اينرو، نظريۀ ديناميک ارسطو نظريه‌یي گسسته است و حرکتهای زميني طبیعی، حرکتهای قسری و حرکتهای سماوی، از قوانين مستقل و جدا از هم پيروي ميکنند. اما ابن سينا، ضمن نقد و بررسي ديناميک ارسطو و راه‌حلهاي يحيي نحوي، تلاش کرده مشکلات ديناميک ارسطويي در حرکتهای زميني و آسماني را حل کند. او با ارائۀ نظريۀ واحدي بنام «نظريۀ ميل»، ديناميک پيوسته‌یي را تشريح ميکند که بر اساس آن حرکتهای زميني و آسماني با مفهوم و قوانين واحدي تبيين ميشوند. اين ابتکار ابن سينا به اين دليل اهميت دوچندان دارد که مورخان غربي اين امر، يعني ديناميک پيوسته را محصول دورۀ رنسانس ميدانند در حاليکه ابن سينا در ارائۀ اين نظريه پيشتاز بوده است و از طريق ترجمۀ لاتين کتاب شفاست که اين نظریه به جان بوريدان، آلبرت ساکسوني و گاليله رسیده است.

كليد واژگان:

 ديناميك ارسطویی، حرکت طبیعی، حرکت قسری، حرکت دورانی، نظریۀ ميل، میل مستقیم، میل دورانی

بررسی تطبیقی امکان شناخت ذات و حقیقت اشیا از دیدگاه ابن سینا و سهروردی

محمدعلی اخگر

دانشجوی دکتری فلسفۀ اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

نویسندۀ مسئول

سیدصدرالدین طاهری

استاد گروه فلسفۀ اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

چكيده

از جمله اساسیترین مسائل مطرح در باب معرفت بشری، بحث امکان شناخت ذات و حقیقت اشیاء است. این بحث مورد توجه بسیاری از فیلسوفان در شرق و غرب و نیز فیلسوفان مسلمان بوده است. در میان مباحث فیلسوفان مسلمان، بررسی دیدگاه ابن سینا و سهروردی بعنوان موسسان دو مکتب شاخص در فلسفۀ اسلامی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. ابن سینا بطور جدی در کتاب مهم تعلیقات به بحث از امکان شناخت ذات و حقیقت اشیا پرداخته و امکان درک ذات اشیا و حقیقت امور را نفی کرده است. سهروردی نیز به بیانات ابن سینا در اینباره توجه کرده و ضمن نقد دیدگاه مشائین در باب تعریف، بحثی جدی دربارۀ امکان شناخت ذات اشیا ارائه میدهد. بیانات سهروردی در اینباره، بیش از هرجا در بخش منطق حکمۀ الاشراق مطرح شده است. شارحان سهروردی دو تفسیر کاملاً متفاوت از بیانات او ارائه داده‌اند. شارحان سنتی، مثل شهرزوری و قطب‌الدین شیرازی، معتقدند سهروردی مسیر ابن سینا در تعلیقات را پی گرفته و دستیابی به ذات و حقیقت اشیا را ممتنع میداند. در مقابل، برخی سهروردی‌شناسان معاصر، مثل ضیایی و امین‌رضوی، بحث سهروردی در مقدمۀ حکمة الاشراق را پاسخ به بیانات شیخ‌الرئیس در این موضوع دانسته و معتقدند سهروردی با طرح ادراک حضوری درصدد دفاع از امکان شناخت ذات و حقیقت اشیا است. در میان این دو تفسیر، تفسیر اول غالب بوده و با عبارات سهروردی سازگارتر است.

کلید واژگان:

 ابن سینا، سهروردی، ذات، حقیقت، امکان معرفت، حدود معرفت