يكي از مسائلي كه بشدت از نظريه وجود ملاصدرا متاثر است و در نظام فلسفي وي، صبغه كاملا جديدي پيدا مي كند، سلوك فكري وي در اثبات وجود حق و بحث از اسما و صفات اوست. خدا، محور اصلي تعاليم دين است. اساس دين را اعتقاد به وجود خدا تشكيل مي دهد. اصليترين مسئله اي كه براي جوينده حقيقت، مطرح مي شود و بايد پيش از هر چيز پاسخ صحيح آن را بدست آورد، اينستكه آيا خدايي وجود دارد يا نه? پاسخ مثبت يا منفي به اين سوال نه فقط نگرش انسان را نسبت به جهان بيرون متفاوت مي سازد بلكه خود انسان هم در پرتو پاسخي كه به اين پرسش مي دهد، جلوه و معناي ديگري مي يابد...

عده اي بر اين باور هستند كه معرفي عقل بعنوان صادر اول، مبين همراهي ملاصدرا با جمهور حكماست، اما نظر نهايي او درباره صادر نخستين همان وجود منبسط است. برخي ديگر گفتند: تفاوت ميان دو نظريه صرفا لفظي است و گروهي اول ما خلق الله را عقل و اول ما صدر الله را وجود منبسط دانستند و عده اي ديگر قيد اول درعقل اول را بمعناي مجازي گرفتند نه حقيقي و بعضي ديگر گفتند: وجود منبسط اصلا صادر نيست تا صادر اول يا غير اول باشد، بلكه نفس صدور حقيقي و اشراق فعلي حضرت حق است...

تاريخ نگاري فلسفه با انديشه مدون فلسفي همزاد و همراه بوده است. مطالعه تاريخي فلسفه، تطور و تحقق آن را در زمان نشان مي دهد و رهيافتي در شناخت ژرفتر اين دانش است. نهايت ناپذير بودن مطالعه تاريخي، محدود بودن مطالعات تاريخي موجود به بخشي از حيات فلسفي بشر و سوگيريهاي غفلت آور در برخي از تاريخ فلسفه ها، الزام تدوين تازه اي از تاريخ فلسفه را نشان مي دهند. اما تدوين تاريخ فلسفه با رخنه هاي روشي متعددي روبروست:هويت معرفتي تاريخ فلسفه، دامنه نامتعين فلسفه، ترابط دانشهاي گوناگون با فلسفه ، مسئله محوري يا شخص يا مكتب محوري، تحويلي نگري و فقدان الگوي پژوهشي شايسته از مهمترين اين رخنه هاست.

ارسطو با تحليل ابتدايي از اشيا مادي، به اين نتيجه رسيد كه اشيا نه از يك جز بلكه از دو جز تشكيل شده اند، يكي ماده و دوم صورت، ماده يا هيولي واجد وصف قوه بوده و صورت واجد وصف فعليت است و از تنش و اصطكاك ميان آن دو، حركت توليد مي شود بدين ترتيب حركت را به خروج تدريجي شي از قوه به فعليت تعريف كرد. اهميت اصل تمايز ماده و صورت تا آنجاست كه ارسطو توانست ديگر معضلات فلسفي خود را به كمك آن اصل تبيين كند تقسيم موجودات به محسوس و مجرد و تبيين فاعليت بعنوان فاعل طبيعي و تفسير امكان بعنوان امكان استعدادي و معرفي خدا بعنوان محرك نامتحرك اولي و...

وجود رابط و محمولي در قضاياي منطقي جايگاه ويژه اي دارند. ارتباط و اتحاد موضوع و محمول در قضاياي حمليه بدون رابط صورت نمي گيرد. هليات بسيطه و مركبه با اين دو نوع وجود تمايز مي يابد. تفاوتهايي كه وجود رابط با وجود محمولي و نيز با نسبت حكميه و حكم يا تصديق دارد، موجب پيدايش آرا بديعي در ساختار قضاياي منطقي شده است. قضاياي ثنائيه و ثلاثيه و نيز اجزا قضيه حمليه و اختلافات نظرات درباره آن، با ايندو ارتباط تام دارد. از طرف ديگر، اين دو اصطلاح در فلسفه هم مورد بحث است ...

برهان صديقين اجمالا يكي از مهمترين و معتبرترين برهانهاي فلسفي اثبات وجود خدا در حوزه فرهنگ و انديشه اسلامي است. طبق تفسير ملاصدرا ، برهاني شايسته عنوان صديقين است كه در آن راه و هدف يكي باشد و چون خدا وجود محض است، ناگزير بايد در حقيقت هستي تامل شود. در اين راستا، ملاصدرا در كتاب اسفار خود استدلالي را پيريزي مي كند كه اصالت و تشكيك وجود دو ركن اصلي آن است. از اين تقرير دو تلقي و برداشت كلي وجود دارد: يكي تلقي وحدتگرا كه در آن از دو عنصر مقوم تشكيك وجود ، عنصر وحدت مورد تاكيد خاص قرار گرفته است...

حكما رابطه نفس و بدن را به دو دسته كلي رابطه مرغ و قفس و رابطه ماده و صورت تقسيم مي كنند. گرچه ملاصدرا نيز نفس را صورتي براي ماده بدن مي داند، ولي برخلاف سايرين كه نفس را روحانيه البقا و الحدوث مي دانسته اند، بنابر اعتقاد جسمانيه الحدوث و روحانيه البقابودن نفس، نفس را در ابتداي پيدايش خود متعلق و نيازمند بدن مي داند. ولي همچنين معتقد است نفس در اوايل همراهي خود با بدن براي انجام برخي امور خود مانند ديدن، شنيدن و غيره به بدن نياز دارد ولي پس از گذر از اين مرحله بتدريج اثر حركت جوهري خود رو به استكمال مي گذارد...