در مكتب حكمت متعاليه موضوع صدق شناخت و تطابق آن با عينيت خارج ، با درك ماهيت و قبول وجود ذهني و نيز دخالت حضوري و قدرت خلاقه انسان قابل فهم است . موضوع عمده در مسئله شناخت تطابق ذهن و خارج و از كاشفيت علم از خارج است كه در اين مقاله ضمن نقل آراء معروف ، از تطابق عالم كبير و صغير نيز استفاده شده است ...

انگاره جهان زنده و يا زنده انگاري جهان هستي سابقه تاريخي طولاني دارد . در سير فلسفه ، كثيري از فلاسفه و همچنين عرفا ، مجموع جهان هستي را بصورت يك موجود زنده مي پنداشتند و آن را ( انسان كبير ) مي ناميدند . بنظر اينان ، جرم مجموع عالم ، پيكر ( انسان كبير ) و ( جسم كلي ) است و اجسام مختلف ، اجزاء آن هستند . اين ( جسم كلي ) داراي ( نفس كلي ) است كه طبايع مختلف اجسام را تحت كنترل داشته و آنها را به حركت و جنب و جوش وا مي دارد . اما صدرالمتأهلين نظريه زنده انگاري جهان هستي را با مباني فلسفي خود تبيين و مدلل نموده و در نظام فلسفي ...

در نظر گاه ملاصدرا ، حقيقت بدان معنا كه وصف قضيه يا حكم باشد مرتبه اي ضعيف از حقيقت تلقي شده و از آن به ( صدق ) يا ( حقيقت منطقي ) ياد شده است . ملا صدرا در پرتو تفسيري كه از انسان ارائه داده ، حقيقت را در نسبت با وجود و در ساحت علم حضوري مطرح نموده است . وي حقيقت هر چيزي را درون آدمي جستجو مي كند و بر اين اساس ، حقيقت را بمعناي ( انكشاف وجود ) تلقي نموده و تنها آن را در نسبت با انسان معنادار مي داند. بررسي اين معنا از حقيقت و مقايسه آن با آنچه در انديشه ارسطو مطرح بوده ، مهمترين مبحث اين مقاله را بخود اختصاص داده است ...

از نظر عرفا اولين صادر ، وجود منبسط لا بشرط قسمي است - چون مقيد به قيد اطلاق است - نه لا بشرط مقسمي كه بنحو بساطت و بنهج شرافت واجد جميع كمالات مادون خود است و عرفا از آن بنامهاي مختلف ( از قبيل روح كلي ، روح اعظم ، روح قدس اعلي ، قلم اعلي ، فيض مقدس ، حقيقت محمدي و ... ) ياد مي كنند و براي هر يك از اين اسامي وجوه تسميه اي ذكر كرده و نيز ادله اي براي اثبات نظر خويش بيان نموده اند . براي آشنايي با ديدگاه عرفا درباره نظام فيض ، بهترين موضع ، بحث حضرات خمس است و در اين موضع عرفا سلسله مراتب ( آفرينش ) مظاهر ...

در مقاله حاضر ضمن اشاره به وامداري حكمت مدرسي به تفكر اسلامي در قرون دوازدهم و سيزدهم ، مختصر شرحي از فلسفه ابن سينا و ابن رشد به همراه تاثير آن دو در فلسفه قرون وسطي نيز با جمال سخن رفته است . در بحث از ابن سينا با اشاره به منابع فكري او چون ارسطو ، نو افلاطونيان ، كندي و فارابي به اصالت تفكر شيخ تصريح شده است . نويسنده اصالت نظام فلسفي شيخ را در طرح بحث وجود ، نسبت وجود با واقعيت ( res ) و ضرورت ( necess ) ، نيز در تمييز وجود و ماهيت و اهميت آن در بحث خلقت در نظر حكمت مدرسي ، طرح برهان سنيوي در اثبات باري و ذكر اختلاف آن با برهان حركت ارسطو ديده است ...

امكان بمعني سلب ضرورت وجود و عدم يكي از مواد ثلاث است . هر ماهيتي را كه با وجود بسنجيم يا اقتضاي وجود دارد يا اقتضاي عدم و يا نه اقتضاي وجود و نه اقتضاي عدم ، ماهيتي را كه لا اقتضاست (ممكن) گفته مي شود ، ولي امكان معاني ديگري هم دارد كه برخي اعم از امكان خاص و برخي اخص از آن اعم از امكان خاص و برخي مباين با آن مي باشد. در اينجا به شرح امكان استعدادي مي پردازيم . با فرض اينكه الف ) موجودات عالم طبيعت دائمآ در تبديل و تحولند . ب ) هر چيزي به هر چيزي تبديل نمي شود ...

اصول و مباني علم النفس صدرايي تفاوتهاي مبنايي بسياري با علم النفس پيشينيان خود دارد . در نتيجه اين تفاوتهاست كه ملاصدرا در حل و تبيين معضلات موجود در حكمت الهي كاميابتر رخ نموده است . در اين مقاله پس از گزارشي اجمالي از اصول اساسي علم النفس حكمت متعاليه ، نمونه هايي صريح از معضلاتي كه تحت تأثير آن اصول ، راهي مقبولتر براي حل مي يابند ، مورد بررسي قرار گرفته است.

بناي منطقي ارسطو بگونه اي بود كه تا چندين قرن پس از او ، اكثر دانشمندان آنرا از هر جهت كامل مي دانستند، بگونه ايكه قرنهاي متمادي حاكم بر افكار و آراء مردم انديشمند بوده است . ابن سينا نخستين كسي است كه از روش ارسطو در تدوين علم منطق عدول كرده و از جهات گوناگون دگرگونيهايي در منطق ارسطويي بوجود آورد. شيخ الرئيس علاوه بر كاستن برخي مسائل منطقي از قبيل مقولات و بحث تفصيلي شعر و خطابه و جدل ، و جابجايي برخي ديگر مثل عكس و حد و رسم ، ابتكارات و نوآوريهاي متعددي در علم منطق دارد كه بقرار زير است : 1- تبديل منطق نگاري نه بخشي به منطق نگاري دو بخشي ، ...

شيخ شهاب الدين يحيي سهروردي از معدود حكمايي است كه بحق عملگرا بوده و تمام دستاوردهاي فكري و فلسفي خود را در خدمت عمل آگاهانه به معتقدات ديني و معرفتي خود بكار گرفته است. از جمله مقولات بسيار مهم دستگاه فلسفي او ، ( صور يا مثل معلقه ) است كه شيخ ، با طرحي نو كه از آن در انداخته سعي كرده است كه بسياري از مواعيد و معجزات انبياء عليهم السلام و كرامات اولياء و كارهاي فراهنجاري بشري را بدان توجيه نمايد . در اين مقاله سعي شده است كه اين مقوله بگونه اي گسترده و با تكيه بر آثار خود شيخ و برخي از شارحان ...

محققان از انسان كاملي نام برده اند ، كه جامع جميع مراتب وجود است و مظهر و تجليگاه صفات الهي است . اصل تعين او از مقام احديت است و به مراتب واحديت و عوالم عقول طولي و عرضي و مراتب عالم مثال و عالم اجسام مادي احاطه دارد . در هر مرتبه ي باعتباري عين آن مرتبه و باعتباري غير آن است، لذا عالم صغير نيز ناميده شده است. مبحث انسانكامل و بتبع آن انسان كبير ، از موارد اشتراك حكمت متعاليه صدرالمتأهلين با د يدگاه وحدت وجودي ابن عربي است، هر چند آنچنان كه ملاصدرا با مباني دقيق عقلي خود به شرح بعضي از زواياي بحث پرداخته ، ابن عربي و شارحان وي ...